ڕەنگە هیچ بەشێک لە ئینجیل (ئینجیل) هێندەی نازناوی ‘کوڕی خودا’ کە لەلایەن پێغەمبەر عیسا ئەلمەسیح (د.خ)ەوە چەندین جار لە ڕێگەی ئینجیلەوە بەکاریدەهێنێت، مشتومڕ و گفتوگۆ ورووژێنەر نەبێت. ئەم دەستەواژەیە لە ئینجیل (ئینجیل)دا هۆکاری سەرەکییە کە زۆر کەس گومانیان هەیە کە ئینجیلەکە گەندەڵ بووە. پرسی گەندەڵی ئینجیل لە قورئانەوە ( لێرە ) و سوننەت ( لێرە ) و هەروەها ڕەخنەی دەقی زانستی ( لێرە ) دەکۆڵرێتەوە. دەرەنجامە سەرسەختەکە ئەوەیە کە ئینجیل (ئینجیل) خراپ نییە. بەڵام دواتر ئەم زاراوەیە ‘کوڕی خودا’ لە ئینجیلدا چی دەکەین؟
هەندێک جار تەنها بیستنی زاراوەیەک، بەبێ ئەوەی هەوڵی تێگەیشتن لە ماناکەی بدەیت، دەتوانێت ببێتە هۆی دەرەنجامێکی هەڵە. بۆ نموونە زۆرێک لە ڕۆژئاوا، کاردانەوەیان بەرامبەر بە دەستەواژەی ‘جیهاد’ هەیە کە ئەوەندە لە میدیاکاندا دەردەکەوێت. ئەوان پێیان وایە ئەم زاراوەیە بە واتای ‘شەرڤانێکی شێت’، ‘کوشتنی خەڵکی بێتاوان’، یان شتێکی هاوشێوە دێت. لە ڕاستیدا ئەوانەی کات بۆ تێگەیشتن لە دەستەواژەکە تەرخان دەکەن، فێر دەبن کە بە واتای ‘خەبات’ یان ‘هەوڵدان’ دێت و ئەمەش دەتوانێت ململانێیەک بێت بەرامبەر بە چەندین هێزی جۆراوجۆر، لەوانەش ململانێی کەسی لەگەڵ گوناه و وەسوەسە. بەڵام زۆرێک ئەمە نازانن.
نابێت بە زاراوەی ‘کوڕی خودا’ بکەوینە هەمان هەڵە. لەم بابەتەدا سەیری ئەم زاراوەیە دەکەین، تێگەیشتن لە کوێوە هاتووە و مانای چییە و مانای چی نییە. پاشان لە دۆخێکی ئاگاداردا دەبین کە بەهۆیەوە وەڵامی ئەم وەرزە و ئینجیل بدەینەوە.
‘کوڕی خودا’ لە کوێوە هاتووە؟
‘کوڕی خودا’ نازناوێکە و لە ئینجیل (ئینجیل)ەوە سەرچاوەی نەگرتووە. نووسەرانی ئینجیل ئەو زاراوەیەیان داهێناوە و نە دەستیان پێکردووە. هەروەها مەسیحییەکان دایانهێناوە. ئێمە ئەمە دەزانین چونکە بۆ یەکەمجار لە زابور بەکارهاتووە، زۆر پێش ئەوەی شاگردەکانی عیسا ئەلمەسیح (د.خ) یان مەسیحییەکان لە ژیاندا بن، لەو بەشەدا کە لە ئیلهامبەخشی پێغەمبەر داود (داود – د.خ) لە دەوروبەری ساڵی ١٠٠٠ پێش زایین وەرگیراوە. با بزانین سەرەتا لە کوێ ڕوودەدات.
٢پاشایانی زەوی خۆیان ڕێک دەخەن،
سەرۆکەکانیان پێکەوە کۆدەبنەوە
لە دژی یەزدان و مەسیحەکەی و دەڵێن: (
= مەسیح = مەسیح )٣«با کۆتەکانیان بشکێنین و
زنجیرەکانیان لە خۆمان بکەینەوە.»
٤ئەوەی لە ئاسمان دانیشتووە پێدەکەنێت،
پەروەردگار گاڵتەیان پێ دەکات.
٥ئینجا بە تووڕەیی خۆی قسەیان بۆ دەکات،
بە هەڵچوونی خۆی دەیانتۆقێنێت:
٦«من پاشای خۆمم لەسەر سییۆن داناوە،
لەسەر کێوی پیرۆزی خۆم.»
٧من فەرمانی یەزدانتان پێ ڕادەگەیەنم:
پێی فەرمووم: «تۆ کوڕی منی،
من ئەمڕۆ بوومە باوکت.
٨داوام لێ بکە، نەتەوەکان دەکەم بە میراتت،
ئەوپەڕی زەوی دەکەم بە موڵکی تۆ.
٩بە گۆچانێکی ئاسنین دەیانشکێنیت و
وەک گۆزەیەکی گڵین وردوخاشیان دەکەیت.»
١٠بۆیە، ئەی پاشایان، وریابن،
سەرۆکەکانی زەوی، ئاگاداربن.
١١بە ترسەوە یەزدان بپەرستن،
بە لەرزەوە دڵخۆش بن.
١٢کوڕەکە ماچ بکەن، نەوەک تووڕە ببێت و
لە ڕێگای خۆتان بفەوتێن،
چونکە تووڕەیی ئەو زوو دێتە جۆش.
خۆزگە دەخوازرێ بە هەموو ئەوانەی پەنا دەبەنە بەر ئەو. (زەبوورەکان ٢)
لێرەدا گفتوگۆیەک لە نێوان ‘یەزدان’ و ‘مەسحکراوەکەی’ دەبینین. لە ئایەتی ٧دا دەبینین کە ‘یەزدان’ (واتە خودا/الله) بە مەسحکراو دەڵێت ‘… تۆ کوڕی منیت ; ئەمڕۆ بوومەتە باوکت…’ ئەمە لە ئایەتی ١٢دا دووبارە کراوەتەوە کە ئامۆژگاریمان دەکات کە ‘کوڕەکەی ماچ بکەین…’. بەو پێیەی خودا قسە دەکات و پێی دەڵێت ‘کوڕەکەم’ لێرەوە نازناوی ‘کوڕی خودا’ سەرچاوەی گرتووە. ئەم نازناوە ‘کوڕ’ بە کێ دراوە؟ بۆ ‘مەسحکراوەکەیەتی’.
بە واتایەکی تر، نازناوی ‘کوڕ’ بە شێوەیەکی گۆڕاو لەگەڵ ‘مەسحکراو’ بە درێژایی بڕگەکە بەکارهاتووە. بینیمان کە مەسحکراو =مەسیح = مەسیح= مەسیح، هەروەها ئەم زبورە لەو شوێنەیە کە نازناوی ‘مەسیح’ سەرچاوەی گرتووە. کەواتە نازناوی ‘کوڕی خودا’ لە هەمان بڕگەی سەرچاوەی گرتووە کە زاراوەی ‘مەسیح’ یان ‘مەسیح’ سەرچاوەی خۆیەتی – لە نووسینە ئیلهامبەخشەکانی زابور کە ١٠٠٠ ساڵ پێش هاتنی پێغەمبەر عیسا ئەلمەسیح (د.خ) نووسراوە.
زانینی ئەمە، ڕێگەمان پێدەدات لەو تۆمەتانە تێبگەین کە لە دادگاییکردنیدا ئاراستەی عیسا کراوە. لە خوارەوە باس لەوە دەکەین کە چۆن سەرکردەکانی جولەکەکان لە کاتی دادگاییکردنیدا لێپرسینەوەیان لەگەڵدا کردووە.
نازناوەکانی عیسا: بەدیلەکانی لۆژیکی سەبارەت بە ‘کوڕی خودا’.
٦٦کە ڕۆژبووەوە، ئەنجومەنی پیرانی گەل کۆبوونەوە، کاهینانی باڵا و مامۆستایانی تەورات عیسایان بانگ کردە ئەنجومەنەکەیان. ٦٧پێیان گوت: «ئەگەر تۆ مەسیحەکەیت پێمان بڵێ.»
ئەویش پێی فەرموون: «ئەگەر پێتانی بڵێم باوەڕ ناکەن. ٦٨ئەگەر لێشتان بپرسم وەڵام نادەنەوە. ٦٩بەڵام لە ئێستاوە کوڕی مرۆڤ ﴿لە دەستەڕاستی خودای بەتوانا دادەنیشێت.﴾»
٧٠هەموو لێیان پرسی: «کەواتە تۆی کوڕی خودا؟»
ئەویش پێی فەرموون: «ئێوە خۆتان دەڵێن کە من ئەوم.»
٧١ئینجا گوتیان: «ئیتر چ پێویستیمان بە شایەت هەیە؟ ئەوەتا لە دەمی خۆیەوە گوێمان لێبوو.»
(لۆقا ٢٢: ٦٦-٧١)
سەرکردەکان سەرەتا لە عیسا دەپرسن کە ئایا ئەو ‘مەسیحە’ (ئایەت ٦٧). ئەگەر لە کەسێک بپرسم ‘ئایا تۆ ئێکسیت؟’ واتە بیرۆکەی Xم پێشتر لە مێشکمدایە. من تەنها هەوڵدەدەم X لەگەڵ ئەو کەسەدا ببەستمەوە کە قسەی لەگەڵ دەکەم. بە هەمان شێوە ئەو ڕاستییەی کە سەرکردەکانی جولەکەکان بە عیسا دەڵێن ‘ئایا تۆ مەسیحیت ؟’ واتە چەمکی ‘مەسیح’یان پێشتر لە مێشکیاندا بوو. پرسیارەکەیان سەبارەت بە پەیوەستکردنی نازناوی ‘مەسیح’ (یان مەسیح) بوو بە کەسایەتی عیسا. بەڵام دواتر چەند ڕستەیەک دواتر پرسیارەکە دووبارە دەستەواژە دەکەنەوە و دەڵێن ‘ئەوا تۆ کوڕی خودایت؟’
ئایا ئەم ناونیشانانە وەک یەکن؟
ئەوان نازناوی ‘مەسیح’ و ‘کوڕی خودا’ وەک هاوتا و گۆڕاو مامەڵە دەکەن. ئەم نازناوانە دوو دیوی یەک دراو بوون. (عیسا لە نێوانیاندا وەڵامی ‘کوڕی مرۆڤ’ دەداتەوە. ئەمە ناونیشانێکی دیکەیە کە لە بڕگەیەکی کتێبی دانیالەوە هاتووە کە لێرەدا ناتوانین مامەڵەی لەگەڵ بکەین لەبەرئەوەی ئێمە سەرنجمان لەسەر ‘کوڕی خودا’یە). سەرکردەکانی جولەکەکان بیرۆکەی هاوتابوونی ‘مەسیح’ و ‘کوڕی خودا’یان لە کوێوە هێناوە؟ ئەوان لە زبور ٢ وەریانگرتووە – هەزار ساڵ پێش هاتنی عیسا ئیلهامیان وەرگرتووە. لە ڕووی لۆژیکییەوە دەکرێت و دەکرێت عیسا ‘کوڕی خودا’ نەبێت ئەگەر ئەویش ‘ مەسیح’ نەبووایە . ئەمە ئەو هەڵوێستە بوو کە سەرکردەکانی جولەکەکان وەک لە سەرەوە دەیبینین.
هەروەها لە ڕووی لۆژیکییەوە دەکرێت عیسا/عیسا هەم ‘مەسیح و هەم ‘کوڕی خودا’ بێت. ئەمە لەوەدا دەبینین کە چۆن پەترۆس، شاگردێکی پێشەنگی عیسا (د.خ) وەڵام دەداتەوە کاتێک پرسیاری لێدەکرێت. ئینجیل دەفەرموێت:
١٣کە عیسا گەیشتە ناوچەی قەیسەرییەی فیلیپۆس، لە قوتابییەکانی پرسی: «ئایا خەڵک دەڵێن کوڕی مرۆڤ کێیە؟»
١٤وەڵامیان دایەوە: «هەندێک دەڵێن یەحیای لەئاوهەڵکێشە، هەندێکی دیکە دەڵێن ئەلیاسە، هەندێکیش یەرمیا یان یەکێک لە پێغەمبەران.»
١٥پێی فەرموون: «ئەی ئێوە دەڵێن من کێم؟»
١٦شیمۆن پەترۆس وەڵامی دایەوە: «تۆ مەسیحەکەیت، کوڕی خودای زیندووی.»
١٧عیساش وەڵامی دایەوە: «شیمۆنی کوڕی یۆنا، خۆزگەت پێ دەخوازرێت، چونکە گۆشت و خوێن ئەمەیان بۆت ئاشکرا نەکرد، بەڵکو ئەو باوکەم کە لە ئاسمانە.
(مەتا ١٦: ١٣-١٧)
پەترۆس نازناوی “مەسیح” لەگەڵ ‘کوڕی خودا’ بە شێوەیەکی سروشتی تێکەڵ دەکات، چونکە ئەوەندە جێگیر بووە کاتێک هەردوو نازناوەکە لە زبورەکانەوە سەرچاوەیان گرتووە (زابور). عیسا ئەمە وەک وەحییەک لەلایەن خوداوە بۆ پەترۆس قبوڵ دەکات. عیسا ‘مەسیحە’ و هەربۆیە ‘ کوڕی خودا’شە.
مەحاڵە یەک بیت بەبێ ئەوی تر
بەڵام مەحاڵە، تەنانەت خۆ دژایەتییە، کە عیسا ‘مەسیح’ بێت بەڵام ‘کوڕی خودا’ نەبێت ، چونکە ئەو دوو زاراوەیە هەمان سەرچاوەیان هەیە و مانای یەک شتیان هەیە. ئەوە هەمان شت دەبێت کە بڵێین شێوەیەکی دیاریکراو ‘بازنە’ بەڵام ‘دەوری’ نییە. شێوەیەک دەتوانێت چوارگۆشە بێت و بەم شێوەیە بازنەیی نەبێت و نە گۆڕ بێت. بەڵام ئەگەر بازنەیەک بێت ئەوا گۆڕاوە. بازنەیی بەشێکە لەوەی کە بازنەیی واتای چییە و بڵێین شێوەیەکی دیاریکراو بازنەیە بەڵام گۆڕ نییە، بریتییە لە ناتەبایی، یان بە هەڵە تێگەیشتن لەوەی کە ‘بازنە’ و ‘گۆڵبوون’ مانای چییە.
لەگەڵ ‘مەسیح’ و ‘کوڕی خودا’شدا هەمان شتە. عیسا هەم ‘مەسیح’ و هەم ‘کوڕی خودا’ (جەختکردنەوەی پەترۆس) یان ئەو هیچ کام لەم دووانە نییە (ڕوانگەی سەرکردەکانی جولەکەکانی ئەو ڕۆژە)؛ بەڵام ناتوانێت یەکێک بێت و ئەوی تر نەبێت.
‘کوڕی خودا’ مانای چییە؟
کەواتە ناونیشانەکە مانای چییە؟ ئاماژەیەک دەردەکەوێت کە چۆن پەیمانی نوێ کەسایەتی یوسف دەناسێنێت، کە یەکێکە لە شاگردەکانی سەرەتایی (نەک یوسفی فیرعەون) و چۆن ‘کوڕی…’ بەکاردەهێنێت. دەڵێت
یەکێک لەوان پیاوێک بوو بە ناوی یوسف کە لێڤییەکی قوبرسی بوو. نێردراوان پێیان دەگوت بەرناباس کە بە واتای «کوڕی هاندەر» دێت. ٣٧کێڵگەیەکی هەبوو، فرۆشتی و پارەکەی هێنا، خستییە بەرپێی نێردراوان. (کردار ٤:٣٦-٣٧)
دەبینیت کە نازناوی ‘بەرناباس’ بە واتای ‘کوڕی هاندان’ دێت. ئایا ئینجیل دەڵێت ناوی وشەیی باوکی ‘هاندان’ بووە و ئەمەش هۆکارێکە بۆ ئەوەی ناوی لێنراوە ‘کوڕی هاندان’؟ بێگومان نەخێر! ‘هاندان’ چەمکێکی ئەبستراکت کە پێناسەکردنی قورسە بەڵام ئاسانە بۆ تێگەیشتن بە بینینی ئەوەی کە لە کەسێکی هاندەردا دەژی. بە سەیرکردنی ژیان و کەسایەتی یوسف کەسێک دەیتوانی ‘ ببینێت ‘ هاندان لە کرداردا و بەم شێوەیە تێبگات کە ‘هاندان’ مانای چییە. بەم شێوەیە یوسف ‘کوڕی هاندان’ە. ئەو بە شێوەیەکی زیندوو نوێنەرایەتی ‘هاندان’ی دەکرد.
«هیچ کەسێک خودای نەبینیوە» (یۆحەنا ١: ١٨). بۆیە سەختە بۆ ئێمە بەڕاستی لە سیفەت و سروشتی خودا تێبگەین. ئەوەی پێویستمانە ئەوەیە کە ببینین خودا بە شێوەیەکی زیندوو نوێنەرایەتی دەکرێت، بەڵام ئەوە مەحاڵە بەو پێیەی ‘خودا ڕۆحە’ و بەم پێیەش ناتوانرێت ببینرێت. بەم شێوەیە ئینجیل بە بەکارهێنانی هەردوو نازناوی ‘وشەی خودا’ و ‘کوڕی خودا’ گرنگی ژیان و کەسایەتی عیسا ئەلمەسیح کورت دەکاتەوە و ڕوونی دەکاتەوە.
وشەکەش بوو بە مرۆڤ و لەنێوانماندا نیشتەجێ بوو. شکۆی ئەومان بینی، وەک شکۆی تاقانەیەک لە باوکەوە، پڕ لە نیعمەت و ڕاستی.
15یەحیا شایەتی بۆ دا و هاواری کرد: «ئەمە ئەوەیە کە گوتم: ئەوەی دوای من دێت پێشم کەوت، چونکە پێش من بووە.» ١٦لە گەنجینەی پڕیی ئەوەوە هەموومان نیعمەت لەدوای نیعمەتمان وەرگرتووە، ١٧چونکە تەورات لە ڕێگەی موساوە درا، بەڵام نیعمەت و ڕاستی لە ڕێگەی عیسای مەسیحەوە هات. ١٨هەرگیز کەس خودای نەبینیوە جگە لە کوڕە تاقانەکەی خودا، ئەوەی لە باوەشی باوکدایە، ئەو خودای دەرخست. (یۆحەنا ١: ١٤-١٨)
چۆن نیعمەت و حەقیقەتی خودا بزانین؟ دەبینین لە ژیانی گۆشت و خوێنی ڕاستەقینەی عیسا (د.خ)دا ژیاوە. شاگردەکان دەیانتوانی لە ‘نیعمەت و ڕاستی’ خودا تێبگەن بە بینینی لە عیسادا. یاسا بە فەرمانەکانییەوە نەیتوانی ئەو نموونە بینراوەمان پێبدات.
کوڕەکە … ڕاستەوخۆ لە خوداوە دێت
هەروەها بەکارهێنانێکی دیکەی ‘کوڕی خودا’ یارمەتیدەرمانە بۆ ئەوەی باشتر لەوە تێبگەین کە مانای چییە سەبارەت بە عیسا/عیسا (د.خ). ئینجیلی لوقا نەسەبنامەی (باوک بۆ کوڕ)ی عیسا دەخاتە ڕوو کە دەگەڕێتەوە بۆ ئادەم. ئێمە نەسەبنامەکە لە کۆتاییدا هەڵدەگرین لەو شوێنەی کە نووسراوە
٣٨کوڕی ئەنۆش،
کوڕی شیت، کوڕی ئادەم،
کوڕی خودایە. (لۆقا ٣:٣٨)
لێرەدا دەبینین کە ئادەم پێی دەوترێت ‘کوڕی خودا’. بۆچی؟ چونکە ئادەم باوکی مرۆڤی نەبوو؛ ڕاستەوخۆ لە خوداوە هاتووە. هەروەها عیسا باوکێکی مرۆڤی نەبوو؛ لە کچێک لەدایکبووە . وەک لە سەرەوە لە ئینجیلی یۆحەنادا هاتووە ڕاستەوخۆ ‘لە باوکەوە هاتووە’.
نموونەیەکی ‘کوڕی …’ لە قورئانەوە
قورئان بە شێوەیەکی هاوشێوەی ئینجیل دەربڕینی ‘کوڕی …’ بەکاردەهێنێت. ئەم ئایەتەی خوارەوە لەبەرچاو بگرن
لێت دەپرسن چی خەرج بکەن (لە خێردا). بڵێ: هەرچییەک خەرج بکەن کە باشە، بۆ دایک و باوک و خزم و هەتیو و ئەوانەی کە هەژارن و بۆ ڕێبوارەکانە . هەرچییەک بیکەن باشە، -خودا باش دەیزانێت. (سورة البقرة ٢:٢١٥)
وشەی ‘ڕێگاوانان’ (یان ‘ڕێبواران’) بە شێوەیەکی ڕستەیی بە ‘کوڕی ڕێگا’ بە عەرەبی ڕەسەن (‘ئیبنی سابیل’ یان ابن السبيل) نووسراوە. بۆچی؟ چونکە وەرگێڕان و وەرگێڕان لەوە تێگەیشتوون کە دەستەواژەکە بە شێوەیەکی ڕستەیی ئاماژە بە ‘کوڕەکانی’ ڕێگا ناکات، بەڵکو دەربڕینێکە بۆ ئاماژەدان بە ڕێبواران – ئەوانەی کە بە توندی پەیوەستن بە ڕێگا و وابەستەن.
ئەوەی ‘کوڕی خودا’ مانای ئەوە نییە
لە کتێبی پیرۆزدا هەمان شتە کاتێک زاراوەی ‘کوڕی خودا’ بەکاردەهێنێت. لە هیچ شوێنێکی تاورات و زابور و ئینجیلدا زاراوەی ‘کوڕی خودا’ بەو مانایە نییە کە خودا پەیوەندی سێکسی لەگەڵ ژنێکدا هەبووە و لە ئەنجامدا کوڕێکی وشەیی و جەستەیی هەبووە. ئەم تێگەیشتنە لە شیرکی یۆنانی کۆن باو بوو کە خوداوەندەکان ‘ژن’یان هەبوو. بەڵام لە هیچ شوێنێکی کتێبی پیرۆز (ئەل کیتاب)دا ئەمە نەخراوەتەڕوو. بە دڵنیاییەوە ئەمە مەحاڵ دەبێت چونکە دەڵێت عیسا لە کچێکەوە لەدایک بووە – بەمجۆرە هیچ پەیوەندییەک نییە.
پوخت
لێرەدا بینیمان کە ئیشایا پێغەمبەر لە دەوروبەری ساڵی ٧٥٠ پێش زایین پێشبینی کردبوو کە ڕۆژێک لە داهاتوودا نیشانەیەک ڕاستەوخۆ لە یەزدانەوە دێت
لەبەر ئەوە پەروەردگار خۆی نیشانەیەکتان دەداتێ، ئەوەتا پاکیزەیەک سکی دەبێت و کوڕێکی دەبێت، ناوی لێ دەنێت ئیمانوێل (ئیشایا ٧: ١٤)
بە پێناسە کوڕێک لە کچێکەوە باوکی مرۆڤی نابێت. لێرەدا بینیمان کە فریشتە جبریل (جبریل) بە مەریەم ڕایگەیاندبوو کە ئەمە ڕوودەدات چونکە ‘هێزی بەرزترین سێبەرت لەسەر (مەریەم) دەبێت’. ئەمەش بە پەیوەندی ناپیرۆز لە نێوان خودا و مەریەمدا دروست نەدەبوو – ئەوە بەڕاستی کوفر (شیرک) دەبێت. نەخێر، ئەم کوڕە بە شێوەیەکی زۆر ناوازە ‘پیرۆزێک’ دەبوو، بەبێ پلان و هەوڵی مرۆڤ ڕاستەوخۆ لە خوداوە سەرچاوە دەگرێت. ئەو ڕاستەوخۆ لە خوداوە دەهاتە پێشەوە وەک چۆن وشەکان ڕاستەوخۆ لە ئێمەوە سەرچاوە دەگرن. بەم مانایە مەسیح کوڕی خودا بووە هەروەها قسەی خوداش بووە.