ئێمە بە وردی لەم پرسیارەدا دەکۆڵینەوە، بە بەکارهێنانی نەمانی بەردی ڕەش لە کەعبە (لە ساڵی ٣١٨ی کۆچی) بۆ وێناکردنی ئەم بابەتە.
ئەوانەی ئینکاری ئەوە دەکەن کە عیسا ئەلمەسیح د.خ لەسەر خاچ مردووە، بەزۆری ئاماژە بە ئەیا ئەننیسا ١٥٧ دەکەن.
کە ئەوان (جوولەکەکان) بە شانازییەوە گوتیان: “ئێمە مەسیح عیسا ئەلمەسیحی کوڕی مەریەم، پێغەمبەری خودامان کوشت” – بەڵام نەیانکوشت , نە لە خاچیاندا، بەڵام بەم شێوەیە وایان لێکرا دەربکەوێت، و ئەوانەی جیاوازییان هەیە پڕن لە گومان، بەبێ هیچ زانیارییەکی دڵنیا، بەڵکو تەنها گریمانەیەک بۆ شوێنکەوتن، چونکە بە دڵنیاییەوە نەیانکوشتووە
سورەتی ئەنسا ٤:١٥٧
ئایا عیسا ئەلمەسیح کوژرا ؟
سەرنج بدەن ئەمە ناڵێت عیسا ئەلمەسیح نەمردووە. دەڵێت جولەکەکان ‘نەیانکوشت…’ کە ئەمەش جیاوازە. ئینجیل تۆماری دەکات کە جولەکەکان پێغەمبەریان گرتووە، و قەیفای سەرۆک کاهین لێکۆڵینەوەی لەگەڵ دەکات بەڵام…
بەیانی زوو ڕابەرانی جولەکە عیسایان لەلای قەیافاوە بۆ کۆشکی فەرمانڕەوایەتی برد. ئەوان نەچوونە ژوورەوەی کۆشک، نەوەک گڵاو ببن و نەتوانن نانی پەسخە بخۆن.
یۆحەنا ١٨:٢٨
پیلاتۆس حاکمی ڕۆمانی بوو. جولەکەکان بەهۆی ئەوەی لەژێر داگیرکاری ڕۆمەکاندا بوون، دەسەڵاتی لەسێدارەدانیان نەبوو. پاشان پیلاتۆس پێغەمبەرەکەی دا بە سەربازە ڕۆمییەکانی.
ئیتر پیلاتۆس دایە دەستیان تاکو لە خاچ بدرێت.
یۆحەنا ١٩:١٦
کەواتە حکومەتی ڕۆم و سەربازە ڕۆمییەکان ئەوانە بوون کە لە خاچیان دا – نەک جولەکەکان. تۆمەتی شاگردەکانی پێغەمبەر بۆ سەرکردەکانی جولەکە ئەوە بوو
خودای ئیبراهیم و ئیسحاق و یاقوب، خودای باوکانمان، عیسای خزمەتکاری خۆی شکۆدار کرد، ئەوەی بە گرتنتان دا و لەبەردەم پیلاتۆس نکۆڵیتان لێکرد، کە بڕیاری دابوو بەریبدات.
کردار ٣:١٣
جولەکەکان ڕادەستی ڕۆمییەکانیان کرد و لە خاچیان دا. دوای ئەوەی لەسەر خاچ مرد، تەرمەکەیان لە گۆڕێکدا دانا
لەو شوێنەی عیسای تێدا لە خاچ درا باخچەیەکی لێبوو، لە باخچەکەشدا گۆڕێکی نوێی لێبوو کەسی تێدا نەنێژرابوو. 42لەبەر ڕۆژی ئامادەکاری جولەکەکان عیسایان لەوێ دانا، چونکە گۆڕەکە نزیک بوو.
یۆحەنا ١٩: ٤١-٤٢
ئەننیسا ١٥٧ باس لەوە دەکات کە جولەکەکان عیسا ئەلمەسیحیان لە خاچ نەداوە. ئەوە ڕاستە. ڕۆمەکان ئەوەیان کرد.
سورەتی مریەم و کۆچی دوایی پێغەمبەر
سورەتی مریەم ڕوونی دەکاتەوە کە ئایا عیسا ئەلمەسیح مردووە یان نا.
“کەواتە ئارامی لەسەر منە ئەو ڕۆژەی لەدایک بووم، ئەو ڕۆژەی کە دەمرم , و ئەو ڕۆژەی کە زیندوو دەبمەوە بۆ ژیان (دیسانەوە)”!
وەها (بوو) عیسا ئەلمەسیح کوڕی مەریەم: (ئەوە) لێدوانێکی ڕاستییە، کە (بە بێهودە) مشتومڕ لەسەری دەکەن.
سورەتی مریەم 19:33-34
ئەمە بە ڕوونی باس لەوە دەکات کە عیسا ئەلمەسیح پێشبینی مردنی داهاتووی کردووە و باسی کردووە، وەک لە ئینجیلدا تۆماری کردووە .
تیۆری ‘یەهودا لەبری ئەوە کوشت’
بەڵام تیۆرێکی بەربڵاو هەیە کە یەهودا گۆڕاوە بۆ ئەوەی لە عیسا ئەلمەسیح بچێت. پاشان جولەکەکان یەهودایان گرت (کە ئێستا لە عیسا دەچوو)، ڕۆمییەکان یەهودایان لە خاچ دا (هێشتا لە عیسا دەچوو) و لە کۆتاییدا، یەهودایان نێژران (هێشتا لە عیسا دەچوو). لەم تیۆرەدا عیسا ئەلمەسیح بەبێ ئەوەی بمرێت ڕاستەوخۆ چووە بەهەشت. هەرچەندە نە قورئان و نە ئینجیل لە هیچ شوێنێکدا باسی پلانێکی وەها ورد و درشت ناکات، بەڵام سەرەڕای ئەوەش بەناوبانگە. کەواتە با ئەم تیۆرییە بکۆڵینەوە.
عیسا ئەلمەسیح لە تۆمارە مێژووییەکان
مێژووی عەلمانی چەندین ئاماژەی بۆ عیسا ئەلمەسیح و مردنی تۆمار کردووە. با سەیری دوو شت بکەین. مێژوونووسی ڕۆمانی تاسیتۆس ئاماژەی بە عیسا ئەلمەسیح کردووە کاتێک تۆماری کردووە کە چۆن ئیمپراتۆری ڕۆمانی نیرۆ لە ساڵی ٦٥ی زایینیدا یەکەم شوێنکەوتوانی پێغەمبەری گۆشەگیری کردووە، تاسیتۆس نووسیویەتی:
‘نیرۆ.. بە نایابترین ئەشکەنجە سزا دەدرا، ئەو کەسانەی کە بە شێوەیەکی باو پێیان دەگوترا مەسیحی، کە بەهۆی گەورەییەکانیانەوە ڕقیان لێدەکرایەوە. کریستۆس، دامەزرێنەری ناوەکە، لەلایەن پۆنتیۆس پیلاتۆس، پارێزەری جولەکە لە سەردەمی تیبریۆسدا کوژرا؛ بەڵام خورافاتە زیانبەخشەکە، کە بۆ ماوەیەک سەرکوتکرابوو، سەریهەڵدایەوە، نەک تەنها لە ڕێگەی جولەوە، کە فەسادییەکە لەوێ سەرچاوەی گرتووە، بەڵکو لە ڕێگەی شاری ڕۆماشەوە’.
تاسیتۆس. ئەنالز پازدەهەم. 44
تاسیتۆس پشتڕاستی دەکاتەوە کە عیسا ئەلمەسیح بریتی بووە لە:
- 1) کەسێکی مێژوویی؛
- 2) لەلایەن پۆنتیۆس پیلاتۆسەوە لەسێدارەدرا؛
- 3) شوێنکەوتوانی دوای کۆچی دوایی پێغەمبەر عیسا ئەلمەسیح، لە جولەکە (قودس) دەستیان بە بزووتنەوەکەیان کرد،
- 4) تا ساڵی 65ی زایینی (سەردەمی نیرۆن) لە جولەوە بۆ ڕۆما بڵاوبوونەتەوە بەجۆرێک ئیمپراتۆری ڕۆم هەستی کرد دەبێت ڕێگری لێبکات.
یۆسێفۆس سەرکردەیەکی سەربازی جولەکەکان/مێژوونووسێک بوو کە لە سەدەی یەکەمدا لەسەر مێژووی جولەکەکان نووسیبووی. بەم کارەش ژیانی عیسا ئەلمەسیحی بەم قسانە داپۆشی:
‘لەم کاتەدا پیاوێکی دانا هەبوو … عیسا. … باش، و … فەزیلەتدار. زۆرێک لە جولەکەکان و گەلانی دیکەش بوونە شاگردی. پیلاتۆس مەحکومی کرد کە لە خاچ بدرێت و بمرێت. وە ئەوانەی بوون بە شاگردی، وازیان لە شاگردی نەهێنا. ڕایانگەیاند کە سێ ڕۆژ دوای لەخاچدانی بۆیان دەرکەوتووە و زیندووە’.
یۆسێفۆس. ساڵی ٩٠ی زایینی. کۆنەکان xviii. 33
یۆسێفۆس پشتڕاستی دەکاتەوە کە؛
- 1) عیسا ئەلمەسیح بوونی هەبووە،
- 2) مامۆستای ئاینی بووە،
- 3) پیلاتۆس حاکمی ڕۆمانی لەسێدارەدانی،
- 4) شاگردەکانی بە ئاشکرا زیندووبوونەوەی عیسا ئەلمەسیحیان ڕاگەیاند ڕاستەوخۆ دوای ئەوە.
لەم تۆمارە مێژووییانەدا وا دەردەکەوێت کە مردنی پێغەمبەر ڕووداوێکی ناسراو و بێ جێگەی مشتومڕ بووە، لەگەڵ زیندووبوونەوەی لەلایەن شاگردەکانیەوە بۆ جیهانی ڕۆمانی ڕاگەیەندراوە.
پاشخانی مێژوویی – لە کتێبی پیرۆزەوە
لێرەدا کتێبی کردەوەکانی پێغەمبەران لە کتێبی پیرۆزدا باسی ئەوە دەکات کە چی ڕوویدا کاتێک شاگردەکان زیندووبوونەوەی عیسا ئەلمەسیحیان لە ئۆرشەلیم ڕاگەیاند، لە پەرستگاکە، چەند هەفتەیەک دوای لە خاچدانی
کاتێک پەترۆس و یۆحەنا قسەیان بۆ خەڵکەکە دەکرد، کاهینان و سەرۆکی پاسەوانی پەرستگا و سەدوقییەکان هاتنە لایان، 2زۆر لێیان پەست بوون، چونکە خەڵکیان فێردەکرد و دەیانگوت کە مردووان زیندوو دەبنەوە هەروەک چۆن عیسا زیندووبووەوە. 3بۆیە پەترۆس و یۆحەنایان گرت و لەبەر ئەوەی دەمەو ئێوارە بوو، هەتا بەیانی لە زیندانیان کردن. 4بەڵام زۆر لەوانەی گوێیان لە قسەکان بوو باوەڕیان هێنا و ژمارەی پیاوان گەیشتە پێنج هەزار.
5بۆ بەیانی پێشەوایان و پیران و مامۆستایانی تەورات لە ئۆرشەلیم کۆبوونەوە، 6لەگەڵ حەنای سەرۆکی کاهینان و قەیافا و یۆحەنا و ئەسکەندەر و هەموو ئەوانەی لە تیرەی سەرۆکی کاهینان بوون. 7پەترۆس و یۆحەنایان لە ناوەڕاست ڕاگرت و پرسیاریان لێکردن: «بە چ هێزێک و بە چ ناوێک ئەمەتان کرد؟»
8لەو کاتەدا پەترۆس پڕبوو لە ڕۆحی پیرۆز، پێی گوتن: «ئەی پێشەوایانی گەل و ئەی پیران، 9ئەگەر ئەمڕۆ لەسەر چاکەیەک کە بۆ پەککەوتەیەک کراوە، لێکۆڵینەوەمان لەگەڵ دەکەن و لێمان دەپرسن کە بە چی چاک بووەتەوە، 10ئەوا با لەلای هەمووتان و هەموو گەلی ئیسرائیل زانراو بێت، بە ناوی عیسای مەسیحی ناسیرەیی، ئەم ئیفلیجە کە بەو تەندروستییە لەبەردەمتان ڕاوەستاوە چاک بووەوە، بە ناوی ئەو عیسایەی کە ئێوە لە خاچتان دا و خوداش لەناو مردووان هەڵیستاندەوە. 11ئەمە
«﴿ئەو بەردەیە کە ئێوەی وەستا ڕەتتان کردەوە،
ئەوەی بوو بە گرنگترین بەردی بناغە.﴾
12بێجگە لە عیسا ڕزگاربوون بە کەسی دیکە نییە، چونکە لەژێر ئاسماندا ناوێکی دیکە بە مرۆڤەکان نەدراوە کە بە هۆیەوە بتوانین ڕزگار بین.»
13کاتێک ئازایەتی پەترۆس و یۆحەنایان بینی و زانییان خەڵکێکی نەخوێندەوار و سادەن، سەرسام بوون و بۆیان دەرکەوت کە ئەم پیاوانە پێشتر لەگەڵ عیسادا بوون. 14بەڵام کاتێک ئەو پیاوەشیان بینی لەگەڵیان ڕاوەستابوو، ئەوەی چاک بووەوە، هیچیان نەبوو وەڵامی پێ بدەنەوە. 15ئەوسا فەرمانیان پێدان لە ئەنجومەنی باڵا بچنە دەرەوە و لەناو خۆیاندا کەوتنە گفتوگۆ: 16«چی لەم پیاوانە بکەین؟ ئاشکرایە بۆ هەموو دانیشتووانی ئۆرشەلیم کە نیشانەیەکی بەرچاو لە ڕێگەی ئەمانەوە کراوە، ناتوانین نکۆڵی لێ بکەین. 17بەڵام نەوەک زیاتر لەنێو گەل بڵاو بێتەوە، هەڕەشەیان لێ دەکەین ئیتر لەلای کەس باسی ئەم ناوە نەکەن.»
کردار ٤: ١-١٧
17بەڵام سەرۆکی کاهینان و هەموو ئەوانەی لەگەڵی بوون لە ڕێبازی سەدوقی هەستان و پڕبوون لە ئیرەیی. 18نێردراوانیان گرت و فڕێیان دانە زیندانی گشتییەوە. 19بەڵام فریشتەیەکی یەزدان لە شەودا دەرگای زیندانەکەی کردەوە و بردنییە دەرەوە و گوتی: 20«بڕۆن بۆ حەوشەکانی پەرستگا و ڕاوەستن، تەواوی پەیامی ئەم ژیانە بە خەڵکی بڵێن.»
21هەرکە گوێیان لێبوو، بەیانی زوو چوونە حەوشەکانی پەرستگا و دەستیان کرد بە فێرکردنی خەڵک.
سەرۆکی کاهینان و ئەوانەی لەگەڵی بوون هاتن، ئەنجومەنی باڵا و هەموو کۆمەڵی پیرانی نەوەی ئیسرائیلیان بانگکرد و ناردیان لە زیندان بیانهێنن. 22بەڵام کە پاسەوانەکان چوون و لە زیندان نەیاندۆزینەوە، گەڕانەوە و هەواڵیان پێدان و گوتیان: 23«زیندانەکەمان بینی بە باشی داخرابوو، پاسەوانیش لە بەردەرگاکان ڕاوەستابوون، بەڵام کاتێک کردمانەوە کەسمان تێیدا نەبینی.» 24کاتێک سەرۆکی پاسەوانی پەرستگا و کاهینانی باڵا ئەمەیان بیست، لێیان سەرسام بوون و گوتیان ئەمە چی بەسەردێت!
25ئینجا یەکێک هات و گوتی: «ئەو پیاوانەی فڕێتاندانە زیندانەوە، وا لە حەوشەکانی پەرستگادا ڕاوەستاون و خەڵکی فێر دەکەن.» 26ئەوسا سەرۆک و پاسەوانان ڕۆیشتن و بێ توندوتیژی نێردراوانیان هێنا، چونکە دەترسان گەل بەردبارانیان بکەن.
27کاتێک ئەوانیان هێنا و لەبەردەم ئەنجومەنی باڵادا ڕایانگرتن، سەرۆکی کاهینان لێی پرسین: 28«بە توندی فەرمانمان پێ کردن خەڵکی بەم ناوە فێر نەکەن، ئەوەتا ئۆرشەلیمتان لە فێرکردنەکانتان پڕکردووە و دەتانەوێ خوێنی ئەم پیاوە بخەنە ئەستۆمان.»
29پەترۆس و نێردراوان وەڵامیان دایەوە: «دەبێت گوێڕایەڵی بۆ خودا بێت زیاتر لەوەی بۆ خەڵک! 30خودای باوباپیرانمان عیسای هەستاندەوە، ئەوەی بە هەڵواسینی لەسەر دار کوشتتان. 31خودا ئەوی وەک سەرۆک و ڕزگارکەر بۆ دەستەڕاستی خۆی بەرز کردەوە، تاکو تۆبەکردن و لێخۆشبوونی گوناه بە ئیسرائیل ببەخشێت. 32ئێمە شایەتی ئەم شتانەین، هەروەها ڕۆحی پیرۆزیش، ئەوەی خودا بەخشیویەتییە ئەوانەی گوێڕایەڵن بۆی.»
33کاتێک گوێیان لێبوو زۆر تووڕە بوون، ویستیان بیانکوژن. 34بەڵام فەریسییەک بە ناوی گەمالائیل کە مامۆستای تەورات بوو و هەموو گەل ڕێزیان دەگرت، لە ئەنجومەنی باڵا هەستا و فەرمانی کرد کە نێردراوان بۆ ماوەیەکی کەم ببردرێنە دەرەوە. 35پێی گوتن: «پیاوانی ئیسرائیل، ئاگاداری خۆتان بن لەوەی دەتانەوێ بەم پیاوانەی بکەن. 36ماوەیەک لەمەوبەر سوداس دەرکەوت و خۆی بە شت دەزانی، هەروەها نزیکەی چوار سەد پیاوی لێ کۆبوونەوە، بەڵام کوژرا و هەموو ئەوانەی دوای کەوتبوون بڵاو بوونەوە و ئاسەواریان نەما. 37دوای ئەمەش لە کاتی ناونووسینەکەدا یەهوزای جەلیلی هەستا و خەڵکانێکی بەدوای خۆیدا لەخشتە برد، ئەویش لەناوچوو و ئەوانەی دوای کەوتبوون بڵاوبوونەوە. 38ئێستاش ئامۆژگاریتان دەکەم، لەم پیاوانە دوور بکەونەوە و وازیان لێ بهێنن، چونکە ئەگەر ئەم بیروباوەڕە و کارە لە خەڵکەوە بێت، تێکدەچێت. 39بەڵام ئەگەر لە خوداوە بێت، ناتوانن تێکی بدەن، ئەگینا خۆتان دەبیننەوە لە دژی خودا دەجەنگن.»
40وتەکانی قایلی کردن، بۆیە نێردراوانیان بانگکرد و فەرمانیان دا کە بدرێنە بەر قامچی. ئینجا فەرمانیان پێکردن ناوی عیسا نەهێنن و ئازادیان کردن.
41ئیتر نێردراوان بە دڵشادییەوە لەبەردەم ئەنجومەنی باڵا هاتنە دەرەوە، چونکە بە شیاوی ئەوە دانران کە لە پێناو ناوی عیسادا سووکایەتییان پێ بکرێت. 42ئیتر هەموو ڕۆژێک لە حەوشەکانی پەرستگا و لە ماڵاندا، بێوچان خەڵکیان فێردەکرد و مزگێنییان دەدا کە عیسا مەسیحەکەیە.
کردار ٥: ١٧-٤١
سەرنج بدەن چۆن سەرکردەکانی جولەکەکان هەوڵی زۆریان دا بۆ ئەوەی پەیامەکەیان ڕابگرن. وەک حکومەتەکانی ئەمڕۆ کە لە بزووتنەوە نوێیەکان دەترسن بۆ ئەوەی هەوڵی وەستاندنی (هەندێک) شاگردییان گرت و هەڕەشەیان لێکرد و لێیاندا و دواتر کوشتیان. ئەم شاگردانە پەیامی خۆیان لە قودس ڕاگەیاند – هەمان ئەو شارە کە تەنها چەند هەفتەیەک پێشتر کەسێک بە ڕواڵەتی عیسا ئەلمەسیحەوە بە ئاشکرا لە سێدارە درا و بە خاک سپێردرا. بەڵام کێ لەسێدارەدرا؟ پێغەمبەر؟ یان یەهودا وا دروستکراوە کە لە ئەو بچێت؟
با سەیری بەدیلەکان بکەین و بزانین چی مانای هەیە.
تەرمی عیسا ئەلمەسیح و گۆڕەکە
سەبارەت بە گۆڕەکە تەنها دوو بژاردە هەیە. یان گۆڕەکە چۆڵ بوو یان هێشتا لاشەی تێدابوو کە لە پێغەمبەر دەچوو. هیچ بژاردەیەکی تر نییە.
با ئەو تیۆرییە گریمانە بکەین کە یەهودا وەک پێغەمبەر دەرکەوتووە، لەبری ئەو لە خاچ دراوە، پاشان جەستەی (لە پێغەمبەر دەچێت) لە گۆڕەکەدا دانراوە. ئێستا بیر لە ڕووداوەکانی داهاتوو بکەرەوە کە دەزانین لە مێژوودا ڕوویانداوە. یۆسێفۆس و تاسیتۆس و کردەوەکانی پێغەمبەران هەموویان پێمان دەڵێن کە شاگردەکان لە قودسەوە دەستیان بە پەیامەکانیان کردووە و دەسەڵاتدارانی حوکمڕانی ئەوێ هەنگاوی بەهێزیان گرتووە بۆ دژایەتیکردنی پەیامی شاگردەکان دوای ماوەیەکی کەم لە لەخاچدان (لە یەهودا کە لە پێغەمبەر دەچوو – بەو پێیەی ئێمە ئەم تیۆرییە گریمانە دەکەین). بەڵام ئەم تیۆرییە قبوڵ دەکات کە یەهودا بە مردوویی ماوەتەوە. لەم تیۆرەدا جەستە لە گۆڕەکەدا ماوەتەوە (بەڵام هێشتا گۆڕا بۆ ئەوەی لە پێغەمبەر بچێت). شاگردەکان، حکومەت، تاسیتۆس، یۆسێفۆس – هەمووان – بە هەڵە پێیان وابوو تەرمی پێغەمبەرە بەڵام بەڕاستی تەرمی مردووی یەهودا بووە (لە پێغەمبەر دەچێت).
ئەمەش پرسیارێک دەوروژێنێت…
بۆچی سەرکردە ڕۆمانییەکان و جولەکەکان لە قودس دەبێت ڕێوشوێنی هێندە بەهێز بگرنەبەر بۆ وەستاندنی چیرۆکەکانی زیندووبوونەوە ئەگەر ئەم لاشە هێشتا لە گۆڕەکەدا بووبێت، ڕاست لە تەنیشت پەیامە گشتیەکانی شاگردەکانەوە سەبارەت بە هەستانەوەی پێغەمبەر لە مردن؟ ئەگەر تەرمی یەهودا (لە عیسا ئەلمەسیح دەچێت) هێشتا لە گۆڕەکەدا بووایە ئەوە شتێکی سادە بوو بۆ دەسەڵاتداران کە ئەم لاشەیە پیشانی هەمووان بدەن و بەم شێوەیە شاگردەکان (کە دەیانگوت هەستاوەتەوە) پووچەڵ بکەنەوە بەبێ ئەوەی پێویستیان بە زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان و دواجار شەهیدکردنیان هەبێت. هۆکاری ئەوەی ئەوان ئەوەیان نەکرد ئەوە بوو کە کەس نەبوو نیشانی بدات – گۆڕەکە چۆڵ بوو.
بەردی ڕەش و کەعبە و مزگەوتەکانی مەککە و مەدینە وەک وێناکردن
لە ساڵی ٩٣٠ی زایینی (٣١٨ی کۆچی) گرووپێکی شیعە دژایەتیی فەرمانڕەوا عەباسیەکانی ئەو سەردەمە بەردی ڕەشیان ( الحجارو الاسواد ) دزی و لە کەعبە لە مەککە دووریان خستەوە. بۆ ماوەی ٢٣ ساڵ دەستیان بەسەردا گرت پێش ئەوەی بیگەڕێننەوە بۆ کەعبە. بەردی ڕەش دەتوانێت ون بێت.
بیهێنە بەرچاوت دۆخێکی لەو جۆرە کە گروپێک بە ئاشکرا بۆ خەڵک لە مزگەوتی گەورەی مەککە ( المسجد الحارام ) ڕایدەگەیەنن کە بەردی ڕەش لە گۆشەی ڕۆژهەڵاتی کەعبەدا نەماوە. پەیامەکەیان ئەوەندە قەناعەتبەخشە کە حاجیانی مزگەوت دەست دەکەن بە باوەڕبوون بەوەی کە بەردی ڕەش نەماوە. چۆن پارێزەرانی دوو مزگەوتی پیرۆز ( Khādim al-Ḥaramayn aš-Šarīfayn ) دەیانتوانی بەرەنگاری پەیامێکی لەو شێوەیە ببنەوە؟
ئەگەر پەیامەکە درۆ بووبێت و بەردی ڕەش هێشتا لە کەعبەدا بووبێت باشترین ڕێگە بۆ وەستاندنی ئەم پەیامە بۆ پاسەوانەکان ئەوە بوو کە بە ئاشکرا نیشان بدەن کە بەردی ڕەش هێشتا لە کەعبەدایە وەک ئەوەی چەندین سەدە بووە. ئەوا ئەم بیرۆکەیە لە یەک کاتدا بێناوبانگ دەبوو. نزیکیی بەردی ڕەش لە مزگەوتی مەککە وا دەکات ئەمە بتوانرێت. بە پێچەوانەوە ئەگەر کاستۆدیەکان نەتوانن بەردی ڕەش پیشان بدەن بۆ پووچەڵکردنەوەی ئەم بیرۆکەیە، ئەوا ئەمە ئەوە نیشان دەدات کە بەڕاستی وەک ساڵی ٣١٨ی کۆچی ون بووە.
بەڵام ئەی ئەگەر ئەم گروپە لە مزگەوتی پێغەمبەرایەتی لە مەدینە ( المسجد النباوی ) بن و ڕابگەیەنن کە بەردی ڕەش لە کەعبە لە مەککە (٤٥٠ کم دوور) لابراوە؟ پاشان، قورسترە بۆ پارێزەرانی دوو مزگەوتی پیرۆز کە چیرۆکەکەیان پووچەڵ بکەنەوە لەبەرئەوەی سەختترە لە مەدینە ئەو بەردە ڕەشە پیشانی خەڵک بدەیت کە ئەوەندە دوورە.
لێرەدا ئارگومێنتەکە ئەمەیە. نزیکیی شتێکی پیرۆز لە ناکۆکییەکان سەبارەت بەو شتە، وا دەکات کە ئیدیعاکان سەبارەت بەو شتە بە ئاسانی پووچەڵ بکرێتەوە یان پشتڕاست بکرێتەوە چونکە لە نزیکەوەیە بۆ پشکنین.
سەرکردە جولەکەکان کە دژی پەیامی زیندووبوونەوە بوون بە جەستەیەک پووچەڵیان نەکردەوە
ئەم بنەمایە بۆ جەستەی یەهودا/عیسا لە ئۆرشەلیم دەگونجێت. ئەو گۆڕەی کە تەرمی ڕواڵەتی یەهودا (لە عیسا دەچێت) تێیدا کەوتبوو تەنها چەند مەترێک لە پەرستگاکە دوورە کە شاگردەکانی عیسا ئەلمەسیح هاواریان دەکرد بۆ خەڵکەکە کە پێغەمبەر لە مردن هەستاوەتەوە. دەبوو ئاسان بووایە بۆ سەرکردەکانی جولەکەکان کە پەیامی زیندووبوونەوەیان بێناوبانگ بکەن تەنها بە نیشاندانی جەستە (لە عیسا دەچێت) لە گۆڕەکەدا. ئەوە ڕاستییەکە کە پەیامی زیندووبوونەوە (کە بە لاشەیەک کە هێشتا لە گۆڕدایە پووچەڵ دەکرێتەوە) لە نزیک خودی گۆڕەکەوە سەرچاوەی گرتووە، کە بەڵگەکان لەوێدا دەتوانرا هەمووان ببینن. بەو پێیەی سەرکردەکانی جولەکەکان پەیامەکەیان پووچەڵ نەکردەوە بە نیشاندانی جەستەیەک جەستەیەک نەبوو بۆ پیشاندانی.
هەزاران کەس باوەڕیان بە پەیامی زیندووبوونەوە لە قودس هەبوو
هەزاران کەس لەم کاتەدا دەستیان کرد بە باوەڕبوون بە زیندووبوونەوەی جەستەیی عیسا ئەلمەسیح لە قودس. ئەگەر تۆ یەکێک بوویتایە لەوانەی لەناو خەڵکەکەدا گوێت لە پەترۆس دەگرت و پرسیارت دەکرد ئایا پەیامەکەی ڕاستە، ئایا لانیکەم پشوویەکی نیوەڕۆت نەدەدا بۆ ئەوەی بچیتە سەر گۆڕەکە و بۆ خۆت سەیرێکی بکەیت بۆ ئەوەی بزانیت ئایا هێشتا تەرمی کەسێک لەوێ ماوە؟ ئەگەر تەرمی یەهودا (کە لە پێغەمبەر عیسا ئەلمەسیح دەچێت) هێشتا لە گۆڕەکەدا بووایە کەس باوەڕ بە پەیامی نێردراوان نەدەکرد. بەڵام مێژوو تۆماری دەکات کە هەزاران شوێنکەوتوویان بەدەستهێناوە لە قودسەوە دەستیان پێکردووە. ئەوە مەحاڵ دەبوو بە جەستەیەک کە لە جەستەی پێغەمبەر دەچوو کە هێشتا لە قودس لە دەوروبەریدایە. مانەوەی جەستەی یەهودا لە گۆڕەکەدا دەبێتە هۆی بێمانایی. مانای نییە.
تیۆری جەستەی یەهودا ناتوانێت ئەو گۆڕە چۆڵە ڕوون بکاتەوە.
کێشەی ئەم تیۆرییەی یەهودا کە دەگۆڕێت بۆ ئەوەی لە عیسا ئەلمەسیح بچێت و دواتر لە خاچ بدرێت و لە شوێنی ئەو بنێژرێت، ئەوەیە کە بە گۆڕێکی داگیرکراو کۆتایی دێت. بەڵام گۆڕی چۆڵ تاکە ڕوونکردنەوەکە بۆ ئەوەی شاگردەکان بتوانن دەست پێبکەن، تەنها چەند هەفتەیەک دواتر لە جەژنی پەنتەکۆست , بزووتنەوەیەک لەسەر بنەمای زیندووبوونەوەی پێغەمبەر لە هەمان شار لەگەڵ لەسێدارەدان.
تەنها دوو بژاردە هەبوو، یەکێکیان جەستەی یەهودا وەک ئەو پێغەمبەرە دەرکەوت کە لەناو گۆڕەکەدا مابێتەوە، زیندووبوونەوەی عیسا ئەلمەسیحیش بە گۆڕێکی چۆڵەوە. بەو پێیەی مانەوەی تەرمی لە گۆڕەکەدا دەبێتە هۆی بێمانایی، ئەوا دەبێ عیسا ئەلمەسیح بە دەستی ڕۆمییەکان مردبێت و وەک بە ڕوونی لە گۆڕەکە هەستایەوە و دیاری ژیانی خۆی پێشکەش کردبێت .
لە زیاتر لێکۆڵینەوە لەم پرسیارەدا، توێژەر کامینگ پێداچوونەوە بە لێکدانەوەکانی ئەدەبیاتی سوننە لەلایەن پیاوانی ئایینی و زانایانەوە دەکات.